ماذا يكتب أبو العبّاس القلقشندي عن السامرة؟

ماذا يكتب أبو العبّاس القلقشندي عن السامرة؟
What Does Abū al-˓Abbās al-Qalqashandi (1355-1418) Write about the Samaritans
حسيب شحادة
جامعة هلسنكي



يُفرد المؤرخ شهاب الدين أحمد بن علي بن أحمد القلقشندي (١٣٥٥-١٤١٨م.) في موسوعته المعروفة ”صُبح الأعشى في صناعة الإنشا“ (١٤ مجلدًا، زُهاء سبعة آلاف صفحة) فصلًا عن السامريين تحت العنوان: الطائفة الثانية (من اليهود السامرة). مج. ١٣، القاهرة ١٩١٨، ص. ٢٦٨-٢٧٠. وهذه أهمّ النقاط التي ذكرها الكاتب:

القرّاءون والربّانيون ينكرون كون السامرة من اليهود، في حين أنّ أهل الشافعية يقولون: ”إنهم إن وافقت أصولهم أصول اليهود فهم منهم حتّى يقرّوا بالجزية وإلا فلا“. وللسامرة توراة خاصّة بهم مختلفة عن توراة القرائين والربانيين والنصارى ولا يؤمن السامريون بأيّ نبي بعد موسى كليم الله، ما عدا هرون ويهوشع عليهما السلام. قِبلتهم طور نابلس وليست صخرة بيت المقدس. يوجّه السامريون موتاهم نحو طورهم، (المقصود: جبل جريزيم ولا ذكر له عند القلقشندي هنا) ويزعمون أنّ الله كلّم موسى عليه، وأمر داود ببناء بيت المقدس عليه، فخالف وبناه بالقدس. الله أنزل التوراة والوصايا العشر على موسى، ويُقرّ السامريون (في الأصل: السامرة، دائما) أنّ الله أنقذ بني إسرائيل من فرعون ومن الغرق. هناك اتفاق بين السامرة والقرائين بخصوص الوقوف مع ظواهر نصوص التوراة، ولا يقولون بالتأويل، كما يفعل الربانيون اليهود، وينكرون صحّة توراة القرائين والربانيين ويقولون لا مساس. والسكن في مدينة أريحا محرّم على السامرة. ويُعتبر وطء الحائض من أكبر الكبائر، وكذلك إنكار خلافة هرون عليه السلام. ثم ترد هذه الفقرة في النهاية كما هي:

وقد رتب في ”التعريف“: يمينهم على مقتضى ذلك، فذكر أن يمينهم: إننى والله والله والله العظيم، البارىء، القادر، القاهر، القديم، الأزلي، رب موسى وهرون، منزل التوراة والألواح الجوهر، منقذ بنى اسرائيل، وناصب الطور قبلة للمتعبدين. وإلا كفرت بما في التوراة، وبرئت من نبوة موسى، وقلت: إنّ الإمامة فى غير بنى هرون، ودكّيت الطور، وقلعتُ بيدى أثر البيت المعمور، واستبحت حرمة السبت، وقلت بالتأويل فى الدين، وأقررت بصحة توراة اليهود، وأنكرت القول بأن لا مِساسَ، ولم أتجنّب شيئًا من الذبائح، وأكلت الجدى بلبن أمّه، وسعيتُ فى الخروج إلى الأرض المحظور عليّ سكنُها، وأتيتُ النساءَ الحُيّض زمانَ الطمث مُستبيحًا لهنّ، وبتُّ معهن في المضاجع، وكنت أوّلَ كافر بخلافة هرون، وأنفتُ منها أن تكون“.


מה כותב אבוּ אל-עַבּאס אל-קַלְקָשנדי אודות השומרונים
חסיב שחאדה
אוניברסיטת הלסינקי

ההיסטוריון שהאבּ אל-דין אחמד בן עַלי בן אחמד אל-קלקשנדי (1355–1418) מייחד באנציקלופדיה הידועה שלו ’’שחר כבד הראייה במלאכת החיבור‘‘ (14 כרכים, שבעת אלפי עמודים בערך) פרק אודות השומרונים שכותרתו: העדה השנייה (מן היהודים השומרונים), כרך 13, קהיר 1918, עמ’ 268–270. להלן הנקודות החשובות ביותר שהמחבר מזכיר:
הקראים והרבנים מכחישים שהשומרונים הם יהודים, בעוד שאנשי האסכולה השאפעית גורסים ’’הרי הם מן היהודים אם מקורותיהם תואמים את מקורות היהודים עד שיכירו

בג’זְיה (מס גלגלת המוטל על בני החסות)‘‘ ואם לא כן, לא. לשומרונים יש תורה משלהם השונה מתורת הקראים, הרבנים והנוצרים, והם אינם מאמינים בשום נביא שבא אחרי משה שאלהים דיבר אתו, למעט אהרן ויהושע עליהם השלום. הקיבְּלָה, כיוון התפילה שלהם, הוא הר שכם ולא סלע ירושלים (בית המקדש). השומרונים מַפנים את פני מתיהם לעבר ההר שלהם (הכוונה: הר גריזים שאין לו זכר אצל אל-קלקשנדי פה), והם טוענים שאלהים דיבר עם משה על הר זה, והוא ציווה על דוד לבנות את בית המקדש על ההר האמור, ולא נענה ובנה אותו בירושלים. אלהים הוריד את התורה ואת עשרת הדיברות על משה והשומרונים מודים שאלהים הציל את בני ישראל מפרעה ומהטביעה. קיימת תמימות דעים בין השומרונים והקראים באשר לאימוץ הפשט בפירוש התורה ולא הדרש, כפי שעושים היהודים, והם אינם מכירים בנכונות תורת הקראים והרבנים ואומרים לא לגעת, אל תגע. אסור לשומרונים להתגורר ביריחו. קיום יחסי מין עם אשה בעת הוסת נחשב כאחת העברות החמורות ביותר, וכן הכחשת מילוי המקום של אהרן עליו השלום. אחר כך מובאת הפיסקה הבאה בסוף.

” וכבר סודרה ב’’הגדרה‘‘: שבועתם בהתאם לכך, והזכיר כי שבועתם:

הנני חי אלוהים (שלוש פעמים)  העצום, הבורא, הכל יכול, המנצח, הקדמון, הנצחי, רבון משה ואהרן, מוריד את התורה ועשרת הדברים, גואל בני ישראל, מקים הר גריזים, קיבְּלַה (כיוון התפילה) של המתמסרים לעבודת אלוהים; ואם-לא-כן הייתי כופר במה שבתורה והייתי חף מנבואת משה ואמרתי: הרי הכהונה מחוץ לבני אהרן, והרסתי את הר גריזים, ועקרתי במו ידי את שריד הבית המיושב, והפקרתי את קדושה השבת, והייתי דוגל בפרשנות בדת והייתי מודה ומכיר בנכונות תורת היהודים, והייתי מכחיש את האמירה שלא לגעת ולא הייתי מדיר את עצמי מהקורבנות, והייתי אוכל את הגדי בחלב אמו והייתי   אץ לצאת לארץ שאסור לי לשכון בה, והייתי שוכב עם נשים בווסת ומתיר לעצמי זאת, והייתי לן אתן במשכביהן, והייתי הכופר הראשון בצאצאי אהרן והייתי בז להם“.